Merhaba,
Son günlerde sosyal medya üzerinde maymun çiçeği hastalığı hakkında yerli yersiz konuşmalar aldı başını gitti. Çocukluğumda bir madeni yağ reklamı vardı, kamyoncu abi "Ağzı olan konuşuyor." diyordu, hah işte ortam tam olarak buna döndü. İşin uzmanı olarak birkaç kelam etmeye hakkım olduğunu düşünüyorum. O vakit hazırsanız sizlerle bilimsel veriler ışığında maymun çiçeği hastalığı ve geçen sene hazırlanmış bir simülasyon raporu hakkında konuşmak istiyorum, yazdıklarımı sonuna kdar okumanız ve aklınıza takılanları yorumlardan paylaşmanız hepimizin yararına olacaktır.
Başlamadan önce adettendir, bu blogda yayınlananlar kendi şahsi fikirlerimi yansıtmakta olup asla yatırım tavsiyesi değildir. Sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.
Maymun Çiçeği Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Maymun çiçeği, monkeypox isimli virüsün neden olduğu çiçek hastalığına benzer nadir görülen bir hastalıktır. Hastalığa Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsinin bir üyesi olan maymun çiçeği (monkeypox) virüsü neden olur. Çoğunlukla Afrika kıtasında görülse de dünyanın diğer bölgelerinde de vakalar izlenmiştir. Nadir rastlanan bu hastalık, son günlerde İngiltere, ABD, Kanada ve Avustralya dahil olmak üzere gelişmiş ülkelerde de görülmeye başladı.
Maymun çiçeği enfeksiyonu, ateş ve titreme gibi grip benzeri semptomlara neden olur, birkaç gün içinde ciltte kızarıklıklar gelişir. Maymun çiçeği için günümüzde kanıtlanmış bir tedavi yöntemi yoktur, ancak hastalık genellikle kendi kendine iyileşir.
Virüs, 1958 yılında, bilimsel araştırmalar için kullanılan maymun gruplarında çiçek benzeri bir hastalığın iki salgınının ortaya çıkmasıyla keşfedildi ve 1970'den beri 10 Afrika ülkesinde sporadik salgınlar bildirildi. Günümüzde maymun çiçeğinin doğal rezervuarı bilinmemekle birlikte tropikal Afrika yağmur ormanlarında yaşayan küçük kemirgenler tarafından yayıldığı düşünülmektedir. * Virüs, doğada hayvanlardan yalnızca iki defa elde edilebilmiştir. İlk örnekte (1985), Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Ekvator Bölgesi'ndeki ip sincabından, ikincisinde (2012) ise, Fildişi Sahili Tai Ulusal Parkı'nda bulunan ölü bir bebek mangabeyden izole edilmiştir. Maymun çiçeği virüsünün doğal seyri konusunda belirsizlik devam etmektedir ve kesin rezervuar(lar)ı ve virüs dolaşımının doğada nasıl sürdürüldüğünü belirlemek için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Maymun çiçeği virüsünün Orta Afrika ve Batı Afrika olmak üzere bilinen iki türü (suşu) bulunuyor. Orta Afrika maymun çiçeği virüsünün, Batı Afrika maymun çiçeği virüsünden daha ciddi enfeksiyonlara neden olduğu ve ölüme yol açma olasılığının daha yüksek olduğu raporlanmıştır.
Maymun Çiçeğinin Belirti ve Semptomları Nelerdir?
İnsanlarda, maymun çiçeği klinik görünümü, 1980 yılında dünya çapında eradike edildiği ilan edilen benzer bir ortopox virüsü enfeksiyonu olan çiçek hastalığına benzer. * Maymun çiçeği, ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunlukla başlar.
 |
| Maymun Çiçeği Hastalığına Ait Lezyonlar. Kaynak: Wikipedia |
Çiçek hastalığı ve maymun çiçeği belirtileri arasındaki temel fark, maymun çiçeğinin lenf düğümlerinin şişmesine (lenfadenopati) neden olurken çiçek hastalığının olmamasıdır. Lenf düğümü şişkinlikleri karakteristik olarak kulak ve çene yakınında, boyunda veya kasıkta döküntü başlamadan önce ortaya çıkar. Maymun çiçeği için kuluçka süresi (enfeksiyondan semptomlara kadar geçen süre) genellikle 7 - 14 gündür ancak 5 - 21 gün arasında da değişebilir. Maymun çiçeği hastalığının erken belirtileri, grip benzeri semptomları içerir;
- Ateş,
- Titreme,
- Baş ağrısı,
- Sırt ağrısı,
- Kas ağrıları,
- Halsizlik,
- Şişmiş lenf düğümleri.
Erken belirtilerin ortaya çıkmasından bir ila üç gün sonra, ateş düşmeye başladığı zaman hastaların cildinde kabarık şişliklere sahip bir döküntü gelişir. Döküntü genellikle hastanın yüzünde başlar ve daha sonra avuç içleri ve ayak tabanları da dahil olmak üzere diğer bölgelere yayılır. Döküntü düz, kırmızı yumrular olarak başlar. Oluşan şişkinlikler daha sonra irinle dolan kabarcıklara dönüşür, birkaç gün sonra kabuklanarak düşer.
 |
| Bir İngiliz Hastada Maymun Çiçeği Döküntülerinin Seyri Kaynak: Wikipedia |
Maymun Çiçeği Nasıl Bulaşır?
Maymun çiçeği virüsünün bulaşması, virüsle kontamine olmuş hayvan, insan veya materyaller ile temas edildiğinde gelişir. Hayvanlardan insanlara bulaşma, ısırık veya çizik gibi zedelenmiş cilt yoluyla veya enfekte bir hayvanın kanı, vücut sıvıları veya cilt lezyonları ile doğrudan temas ile gerçekleşebilir.
Hastalık insandan insana da bulaşabilir, ancak insanlar arası bulaş oldukça nadir olarak görülmektedir. Kişiler arası bulaş, başka bir kişiden virüs parçacıklarıyla temas ettiğinizde meydana gelir. İnsandan insana bulaşmanın öncelikle büyük solunum damlacıkları yoluyla gerçekleştiği düşünülmektedir. Solunum damlacıkları genellikle birkaç metreden daha fazla hareket edemez, bu nedenle uzun süreli yüz yüze temas gerekmektedir. Yani enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında, virüs havaya yayılan damlacıklar yoluyla bulaşabilir. Ayrıca doğrudan enfekte bir kişinin lezyonlarına dokunarak da alabilirsiniz.
Ek olarak virüsle kontamine olmuş materyallerle doğrudan veya dolaylı temas ederek de maymun çiçeği kapabilirsiniz. Kontamine materyaller, enfekte bir kişi veya hayvan tarafından kullanılan giysiler, yatak takımları ve diğer çarşaflar olabilir.
Maymun Çiçeği Nasıl Teşhis Edilir?
Maymun çiçeği çok nadir olduğu için, başvurduğunuz doktor önce kızamık, su çiçeği ve hatta çiçek hastalığı gibi diğer döküntü hastalıklarından şüphelenebilir. Bununla birlikte, şişmiş lenf düğümleri, maymun çiçeğini diğer çiçek hastalıklarından ayırır.
Suçiçeği ve kızamık gibi diğer birçok hastalıkta da döküntülerin görüldüğü göz önüne alındığında, Dünya Sağlık Örgütü deri lezyonlarından alınan numunelerin polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) testi ile değerlendirilmesini önermektedir. Virüs kanda uzun süre kalmadığı için kandan yapılan PCR testleri genellikle sonuç vermez. Test sonuçlarını yorumlamak için, ateşin başlangıç tarihi, döküntünün başlangıç tarihi, numune alma tarihi, döküntünün mevcut aşaması ve hastanın yaşı hakkında bilgi gereklidir. * *
Maymun Çiçeği Hastalığının Tedavisi Var Mı?
Günümüzde maymun çiçeği için kanıtlanmış, güvenli bir tedavi bulunmuyor. Tecovirimat, cidofovir veya brincidofovir gibi antiviral ilaçların hastalığın tedavisine yardımcı olabileceği düşünülmekle birlikte hiçbir farmakolojik ajanın kesin etkili olduğu gösterilememiştir. Doktorunuz durumunuzu izleyecek ve semptomlarınızı hafifletmeye çalışacaktır.
Maymun Çiçeğinden Nasıl Korunabilirsiniz?
Yapılan çalışmalar çiçek aşısının, maymun çiçeği hastalığına karşı %85 oranında koruma sağlayabileceğini göstermiştir, ancak kullanımı şu anda üst düzey biyogüvenlik laboratuvarında çalışan kişilerle sınırlıdır. * Ayrıca JYNNEOSTM (Imvamune veya Imvanex olarak da bilinir) isimli maymun çiçeği aşısı ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmış, zayıflatılmış canlı bir virüs aşısıdır. Bağışıklama Uygulamaları Danışma Komitesi (ACIP) şu anda JYNNEOSTM'yi çiçek hastalığı ve maymun çiçeği gibi ortopox virüslerine mesleki olarak maruz kalma riski altındaki kişilerin korunması için değerlendirmektedir. Anlayacağınız şu an ulaşabileceğimiz bir aşı maalesef bulunmuyor.
Sağlığınızı korumak için alabileceğiniz kişisel önlemlere göz atarsak;
- Özellikle ölüm nedeni bilinmeyen veya hasta görünen olası enfekte hayvanlarla temastan kaçının,
- Olası enfekte kişilerin kullanmış olabileceği yatak ve diğer malzemelerle temastan kaçının,
- Hayvanlar ile temas ettikten sonra ellerinizi sabun ve suyla yıkayın,
- Kırmızı et ve kanatlı hayvan içeren tüm yiyecekleri iyice pişirin,
- Virüs bulaşmış olabilecek kişilerle temastan kaçının,
- Virüs bulaşmış kişilere bakarken kişisel koruyucu ekipman kullanın.
Hastalığın Seyri Nasıl?
Maymun çiçeği hastalığı normalde 2 - 4 hafta sürdükten sonra kendiliğinden geçmektedir. Maymun çiçeğine yakalanır yada enfekte biri ile temas ederseniz belirtilerinizin tedavi edilebilmesi ve enfeksiyonun diğer insanlara yayılmasını önlemek için 21 gün boyunca karantinada kalmanız gerekebilir.
 |
| Maymun Çiçeği Döküntüleri Kaynak: Wikipedia |
Maymun çiçeği, çiçek hastalığından daha hafif seyrettiğini biliyoruz ancak yine de ölümcül olabilir. Afrika'da görülen vakaların %10'unun ölümle sonuçlandığını bildiren seriler bulunmakla birlikte çoğu hastanın gelişen diğer enfeksiyonlar ve yetersiz tıbbi bakım nedeni ile hayatını kaybettiği biliniyor.
Peki Sıra Geldi Bahsettiğim Araştırma Raporu ve Olası Senaryoların Değerlendirilmesine
Yaptığım araştırmalarda Yüksek Sonuçlu Biyolojik Tehditleri Önlemek ve Yanıt Vermek için Küresel Sistemlerin Güçlendirilmesi Münih Güvenlik Konferansı ile Ortaklaşa Yürütülen 2021 Masa Üstü Tatbikatı Sonuçları isimli simülasyon raporu ilgimi çekti. Dilerseniz orjinal raporu okuyabilirsiniz.
Dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde önemli biyogüvenlik ve pandemi hazırlık boşlukları kaldığı sürece en hazırlıklı ülkeler bile savunmasız kalacaktır. En zayıf halkamız kadar güvendeyiz.
Raporun ciddiyetini gösterdiğini düşündüğüm noktalar,
- Simülasyon raporuna Nükleer Tehdit Girişimi (NTI) ile birlikte Münih Güvenlik Konferansı ev sahipliği yapıyor.
- Tatbikatın geliştirilmesine ve planlanmasına şu anda Beyaz Saray Bilim ve Teknoloji Politikası Ofisi'nde hizmet veren Dr. Andrew Hebbeler, Dr. Jaime M. Yassif ile birlikte öncülük etmiş.
Çalışma Özeti
- Mart 2021'de Nükleer Tehdit Girişimi (NTI) Münih Güvenlik Konferansı (MSC) ile yüksek sonuçlu biyolojik tehditleri azaltmaya yönelik bir masa başı tatbikatı yürütmek için ortaklık kurdu. Sanal olarak yürütülen tatbikatta, ulusal ve uluslararası biyogüvenlik ve pandemi hazırlık mimarilerindeki boşluklar incelendi ve sonuçları yüksek biyolojik olayları önleme ve bunlara yanıt verme yeteneklerini geliştirmeye yönelik fırsatları araştırdı. Katılımcılar arasında Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa'dan halk sağlığı, biyoteknoloji endüstrisi, uluslararası güvenlik ve hayırseverlik alanlarında onlarca yıllık birleşik deneyime sahip 19 üst düzey lider ve uzman yer aldı. Tatbikat senaryosu, kurgusal Brinia ülkesinde ortaya çıkan ve 18 ay boyunca küresel olarak yayılan olağandışı bir maymun çiçeği virüsünü içeren ölümcül, küresel bir pandemiyi tasvir etti.
- Tatbikatın sonunda, kurgusal salgın dünya çapında üç milyardan fazla vaka ve 270 milyon ölümle sonuçlandı.
- Tartışma, senaryo gelişmelerine karşılık gelen üç ardışık "hareket" olarak organize edildi ve ardından daha geniş biyogüvenlik ve pandemi hazırlık konularına ilişkin bir yuvarlak masa tartışması yapıldı. Senaryo gelişmelerini ortaya çıkarmaya yönelik adım adım yaklaşım, gerçek dünyadaki karar vericiler için mevcut olan bilgilerin sınırlarının yanı sıra, bilinmeyen bir salgınla ilişkili sonuçta ortaya çıkan belirsizliği yansıtıyordu.
- 15 Mayıs 2022 tarihinde bir grup tarafından maymun çiçeği virüsü kurgusal bir ülkede salındı, 5 Haziran 2022 tarihinde salgının yaşandığı hayali ülkede 1.421 vaka / 4 ölüm izlendi.
- 10 Ocak 2023 tarihinde etkilenen ülkelerin sayısı 83'e çıktı, 70 milyon vaka / 1.3 milyon ölüm görüldüğü senarize edildi. Ek olarak virüsün aşıya dirençli bir suş ortaya çıkardığı varsayıldı.
- 10 Mayıs 2023 tarihinde 480 milyon vaka / 27 milyon ölüm görülmesi öngörüldü.
- 1 Aralık 2023 tarihinde 3,2 milyar vaka / 271 milyon ölüm yaşanması öngörüldü.
- Dünyadaki birçok ülke, pandemi hazırlığına yönelik temel ulusal yatırımları yapmak için finansmandan yoksundur.
- Kurgusal senaryodaki pandemi yaşanması durumunda küresel çapta covid 19 pandemisinin etkilerine benzer olaylar görülebilir.